Oru� Hakk�nda

Kategori Kanserle M�cadele Oru� | 17.06.2015

Oruç tutulmas� esnas�nda vücutta olu�an genel de�i�iklikler

Oruç, bütün Müslümanl�k aleminin en kutsal ibadetlerinden birisidir. Orucun manevi kazan�mlar� yan� s�ra sa�l��m�z üzerine de ciddi faydalar� vard�r. Birçok ara�t�rmada kontrollü, çok uzun sürmeyecek �ekilde aç kalman�n vücudun dengelerini kurdu�u, metabolizma ve ba��kl�k sisteminin çal��mas�na önemli katk�lar sa�lad�� gösterilmi�tir. Günümüzde tüketim toplumunun getirdi�i al��kanl�klar maalesef beslenme ve stres yolu ile vücudumuza ek tahribatlar getirmektedir.

Oruç tutulan 1 ayl�k dönemde maneviyat�n güçlenmesi, aile ve bütün Müslüman alemi ile bütünlü�ün sa�lanmas�, çal��ma temposunun dü�ürülerek vücut üzerinde olan fiziksel ve ruhsal bask�lar�n azalt�lmas� insan�n geri kalan hayat�nda daha sakin, huzurlu ve ba�ar�l� bir hayat ya�amas�n�n önünü açmaktad�r. Bu nedenle sa�l�kl� ki�ilerin oruç tutmas� her aç�dan fayda sa�lamaktad�r. Her eri�kin ya�a gelen insan�n zihninde çocuklukta Ramazan ay�nda aile efrad� ile birlikte iftar saatinin gelmesinin beklenmesi ve hep birlikte yenen iftar yeme�inin tatl� an�lar� vard�r.

Oruç tutan insanlarda vücutta olan de�i�iklikler ile giderek artan say�da bilimsel çal��malar yap�lmaktad�r. Oruç tutuldu�u zaman bünye bir strese maruz kalmakta ve dengeler de�i�mektedir. Baz� hayvan çal��malar�nda oruç tutulmas� ile hücresel ba��kl�kta zay�flama bulunurken baz� çal��malarda da böyle bir ili�ki bulunmam��. Oruç tutan insanlarda nötrofil isimli enfeksiyonlara kar�� sava�an hücrelerin baz� fonksiyonlar�nda bozulma, baz� fonksiyonlar�nda da art�� görülmektedir. E�er ramazan ay�nda oruç tutuldu�u zaman diyet uzman�n�n önerileri do�rultusunda ya� ve kalorisi dü�ük diyet yap�l�rsa kolesterol ve trigliserid gibi kan ya�lar� yüksek insanlarda yararl� olmaktad�r. Yap�lan ara�t�rmalarda ramazan ay� süresince oruç tutan ki�ilerde karaci�er ve böbrek testlerinde çok önemli olmayan de�i�iklikler, ya� ve �eker metabolizmas�nda de�i�iklikler, a��rl�kta azalma veya sabit kalma gibi de�i�iklikler olmaktad�r.

Oruç tutulmas� ile karbonhidrat metabolizmas�nda baz� de�i�iklikler olur. Özellikle baz� ki�ilerin sahuru atlamalar� metabolizmay� ciddi anlamda bozmaktad�r. Bu nedenle iftar veya sahur atlanmamal�d�r. 16 saatin üzerindeki açl�kta vücudun ihtiyac� olan �eker vücuttaki ya� ve protein deposunun y�k�lmas� ile kar��lan�r. Bu da ya�lar�n oldu�u kadar kaslar�n da kayb�na ve metabolizmada önemli sorunlara neden olur. Karaci�erde glikojen olarak depolanan �eker, 1200 kalorilik rezerv ta��r ve açl�k sonras� vücudun �eker ihtiyac�n� 5-6 saat kadar kar��layabilir. Bu nedenle 16 saatin üzerinde olan açl�klarda vücutta y�k�m süreci ba�lar. Böylece beyin (günlük 125 gram kadar glikoz tüketir) ve k�rm�z� kan hücreleri (günlük 50 gram kadar glikoz tüketir) ba�ta olmak üzere hayati hücrelerin ihtiyac� idame edilmeye çal��l�r.

Sonuç olarak oruç tutacak olan ki�ilerin kendilerine uygun oruç program�n� bir diyet uzman�ndan almalar�, iftar veya sahur atlamamalar� orucun sevab� yan� s�ra sa�l��m�z için de ekstradan büyük katk�lar sa�lar.

Çe�itli hastal�klarda oruç tutulmas� ile ilgili öneriler

Kanser hastal��

Oruç tutmak en önemli ibadetlerimizden birisi oldu�u için kanser hastalar�m�z bu konuda sürekli olarak bilgi istemektedirler. Dinimize göre süre�en hastal�� olanlar, seyahat edenler, adet görenler, emzirenler ve ergenli�e girmemi� çocuklar oruçtan muaf say�lmaktad�r. Oruç tutma süresi ülkelerin bulundu�u co�rafik konuma ve ramazan ay�n�n denk geldi�i mevsime göre de�i�mektedir. Bu y�l ve önümüzdeki birkaç y�l ramazan ay�n�n yaz aylar�na denk gelmesi ve oruç tutma süresinin uzun olmas� oruç tutmak isteyen kanser hastalar� ve di�er ciddi hastal�� olanlar için önemli sorunlara neden olabilmektedir. Oruç tutmak inançl� Müslümanlar için rahatlat�c� ve morali düzeltici bir ibadet olmakla birlikte baz� sorunlara neden olabilece�i ak�lda tutulmal�d�r. Gündüz s�v� al�m�n�n azalmas� ve vücuttan s�v�-elektrolit kayb�n�n olmas�na ba�l� olarak vücutta s�v� kayb� ve elektrolit dengesizlikleri olabilmektedir.

Kanser hastal��n�n kendisi birçok hastada p�ht�la�maya meyil yaratmaktad�r. Oruç tutulmas� esnas�nda vücutta s�v� kayb�n�n olmas� p�ht�la�may� daha da artt�rarak tromboz dedi�imiz damar içi p�ht�la�mas� ve akci�ere p�ht� atmas� geli�ebilmektedir. Yine meme kanseri olan hastalarda kullan�lan Tamoksifen isimli ilaç da p�ht�la�maya meyil yaratabilmekte ve oruç tutulmas� esnas�nda bu risk daha da artmaktad�r. Kanser hastalar�m�z�n ço�unda olan halsizlik ve yorgunluk yak�nmalar� oruç tutulmas� ile daha fazla art�� gösterebilmekte ve ya�am kalitesinde bozulmaya neden olabilmektedir. Kemoterapi alan hastalarda olu�abilecek bulant�-kusma veya ishal yak�nmalar� ile geli�ecek olan s�v� ve elektrolit kayb� oruç tutan hastalar�n sa�l�klar�nda ciddi sorunlara neden olabilir. Ayr�ca a�r� kesici kullan�m�na ba�l� olarak terleme art�� olmakta bu durum da s�v� aç��n� daha da artt�rabilmektedir. Bütün bu risklere ra�men oruç tutmak isteyen hastalar�m�z bilgilendirme sonras� kendi iradeleriyle oruç tutmaktad�r.

Kanser hastal�� ile ilgili tedavi alan, ileri evre hastal�� olan veya dü�kün olan hastalar�n oruç tutmas�n� önermiyorum. Oruç tutmak isteyen di�er kanser hastalar�n�n da oruç tutma süresinin uzun oldu�u, s�v�-elektrolit bozuklu�unun fazla görüldü�ü yaz aylar� haricindeki aylarda oruç tutmalar� daha iyi olur.

A��r� kilolular

E�er ciddi bir hastal�� yoksa oruç tutabilirler. Ramazan ay�nda diyet uzman�ndan kendinize özel diyet ald��n�z zaman bu süreçte hem kan ya�lar�n�z� dü�ürebilirsiniz hem de kilo verebilirsiniz. Ara�t�rmalarda genellikle oruç tutan ki�ilerde vücut a��rl��n�n ve kan ya�lar�n�n azald�� veya ayn� kald�� saptanm��t�r. E�er ki�i a��r� kalori içeren g�dalar tüketir veya a��r� yerse kilo al�m� kaç�n�lmazd�r.

Kalp hastal��

Baz� ki�ilerde nab�z ve tansiyonda azalma görülmekle birlikte ço�u oruç tutan insanda kalp ritmi ve tansiyonu de�i�memektedir. Kalp grafilerinde belirgin bir bozukluk saptanmamaktad�r. Hafif derecede kalp ve damar hastal�� olanlarda oruç tutulmas� ile ek sorun ya�anmamakta, kalp krizi, ciddi gö�üs a�r�s� ve inme gibi sorunlarda art�� olmamaktad�r. Ciddi veya orta düzeyde kalp hastal�� olanlarda orucun sa�l�k üzerine olan etkisi pek bilinmemektedir. Sonuç olarak �l�ml� düzeyde kalp damarlar�nda t�kanma olan veya kapak hastal�� olan insanlar�n oruç tutmalar� güvenli görünmektedir. Ciddi seviyede kalp hastal�� olan ki�ilerde orucun sa�l�k üzerine ek yük getirebilmesi nedeni ile bu konuda kardiyoloji doktorlar�yla görü�meleri gereklidir.

Solunum yolu hastal�klar�

Oruç tutulmas� ile sa�l�kl� insanlar�n akci�er fonksiyonlar�nda bir sorun olmamaktad�r. KOAH dedi�imiz süre�en akci�er hastal�� ve ast�ml� insanlarda oruç tutulmas� ile vücutta olu�acak s�v� kayb�na ba�l� akci�erin içini dö�eyen hücre tabakas�n�n kurumas� hem ifrazat at�m�n� bozabilir hem de solunum yollar�n�n daralmas�na, nefes darl��n�n artmas�na neden olabilir. Bu hastalar�n oruç tutulmas� ile böyle sorunlar ya�ayabilece�i ve bunun ciddi olabilece�ini bilmelerinde fayda vard�r.

Mide ve barsak sistemi hastal�klar�

Midenin ve ba��rsaklar�n hareketi ile midedeki asit sal�n�m� oruç tutanlarda azal�r. Safra kesesinin bo�alma h�z�nda da bir dü�me olur. Ülser tedavisi görenlerde ilaçlar�n etkinli�i bozulmamakta, oruç tutmayanlara benzer �ekilde etkili olmaktad�r. Safra kesesi iltihab� ataklar�nda da art�� görülmemektedir. Spastik kolon veya irritabl barsak sendromu dedi�imiz, kad�nlarda daha çok görülen ba��rsak hastal��na ba�l� yak�nmalar oruç tutulmas� ile azalabilir.

Kanama, �iddetli a�r�, t�kanma ve delinmeye neden olan ülseri olan ki�ilerin oruç tutmas� sak�ncal�d�r.

Karaci�er hastal�klar�

Sa�l�kl� ki�ilerde oruç tutulmas� ile bilirubin seviyelerinde hafif bir art�� olurken di�er karaci�er testlerinde belirgin bir de�i�iklik olmamaktad�r.

Bununla birlikte aktif hepatit (karaci�er iltihab�) ve siroza ba�l� anormal muayene veya laboratuar bulgular� olan ki�ilerin oruç tutmas� sak�ncal�d�r.

Böbrek hastal�klar�

Sa�l�kl� ki�ilerde oruç tutulmas� ile böbrek fonksiyonlar�nda ciddi bir bozulma olmamaktad�r. Baz� ki�ilerde ise üre, kreatinin ve ürik asit seviyelerinde hafif bir art�� görülebilmektedir.

Kronik-süre�en böbrek yetmezli�i olan hastalarda oruç tutulmas� ile uzun açl�k sonras� yo�un g�da al�m�na ba�l� böbrek tübüllerinde a��r� yüklenme geli�ir; bu da böbrek hasar�n�n artmas�na neden olur. Diyalize giren hastalarda iftar sonras� a��r� yüklenmeye ba�l� s�v� fazlal�� ile potasyum art�� olu�abilmektedir. Bu nedenle diyalize girsin girmesin böbrek yetmezli�i olan ki�ilerin oruç tutmas� sak�ncal�d�r. E�er mutlaka oruç tutmak istiyorlarsa doktorlar� ile görü�erek yak�n s�v�-elektrolit takibine girmeleri gereklidir.

Böbrek nakli yap�lan, durumu kontrol alt�nda olan hastalar�n oruç tutmas� ile ek bir sorun ya�anmad�� saptanm��t�r. Bu nedenle nakil hastalar�, durumlar�nda ek bir problem yok ise doktorlar�n�n bilgisi dahilinde oruç tutabilirler.

Oruç tutulmas� böbrek ta�� olu�umunu artt�rmamaktad�r. Böbrek ta�� olanlar�n oruç tutmas�nda sak�nca yoktur.

Göz hastal�klar�

Göz hastal�klar�nda genel olarak oruç tutulmas�n�n sak�ncas� yoktur. Glokom dedi�imiz göz içi bas�nc�n�n yüksek oldu�u hastalarda yap�lan ara�t�rmalarda oruç tutanlarda göz içi bas�nçta de�i�iklik bulunmam��t�r. Glokomu (göz içi bas�nç yüksekli�i) olan hastalarda s�kl�kla sorun ya�anmasa da daha fazla ara�t�rmaya ihtiyaç duyulmaktad�r.

Kan hastal�klar�

Oruç tutan sa�l�kl� ki�ilerde hematolojik (akyuvar, alyuvar vs.) parametrelerde de�i�iklik bulunmam��t�r. Vücutta oksijeni ta��yan madde hemoglobin seviyesi 10’ un alt�nda olan ki�ilerde oruç tutulmas� ile halsizlik, ba� a�r�s�, a��r� uyuma, çabuk yorulma ve ba� dönmesi yak�nmalar� daha fazla olabilmekte ve oruç tutulmas� ile bu yak�nmalar �iddetlenebilmektedir.

Kans�zl�k yak�nmas� veya tansiyon dü�üklü�ü olan ki�ilerin özellikle sabahlar� yataktan kalkt��nda veya tuvalet ihtiyaçlar�n� giderdikten sonra aya�a kalkt�klar�nda ba� dönmesi ve göz kararmas� yak�nmalar� artabilmektedir. Bu durumda yürümek için inatç� olunmamal� hemen çömelip bir süre yak�nman�n geçmesi beklenmelidir. Birçok ki�i böyle durumda yürümeye devam etmekte ve sonuçta bilinç kayb�yla kafa travmas� geçirmekte, bazen de hayatlar� tehlikeye girmektedir. Bu nedenle kans�zl�� olan ki�ilerin yak�nmalar�n�n durumuna göre oruca karar verilmesi gereklidir.

Kan kanseri ve lenfoma tedavisi görenlerin oruç tutmamalar� önerilir. E�er ki�i daha önceden lenfoma veya kan kanseri geçirdi ve iyile�tiyse oruç tutabilirler. Bu tür a��r hastal�klarda �ahsi kanaatim açl�k süresinin uzun oldu�u ve a��r� s�ca�a ba�l� s�v�-elektrolit dengelerinin bozulabildi�i yaz aylar�ndan ziyade bahar veya k�� aylar�nda oruç tutmalar� kendi sa�l�klar� aç�s�ndan daha iyi olur.

Nörolojik hastal�klar

Oruç tutan sa�l�kl� ki�ilerde gündüz sersemlik ve uyuklama hali daha fazla olmaktad�r. Dikkat gerektiren tehlikeli i�lerde çal��an ve araç süren ki�ilerin buna dikkat etmesinde fayda vard�r. Gündüz molalar�n süresi imkân dâhilinde uzat�larak vücudun daha uyan�k hale gelmesi sa�lanabilir. Oruç tutan ki�ilerde en önemli yak�nmalar�n ba��nda ba� a�r�s� gelmekte olup ço�unlu�unu gerilim tipi olu�turur. Ba� a�r�lar�n�n en önemli nedeni kafein eksikli�idir. Ba� a�r�s� yak�nmas� s�k olan veya nöropsikiyatrik hastal�� olanlar�n nöroloji veya psikiyatri hekimiyle görü�erek yard�m almalar� önerilir.

Endokrin hastal�klar

Ramazan ay�nda oruç tutan ki�ilerde endokrin aç�dan belirgin bir de�i�iklik olmamaktad�r. Tedavi edilmemi�, kontrol alt�nda olmayan �iddetli hipotiroidi (tiroit bezinin az çal��mas�), hipertiroidi (tiroit bezinin a��r� çal��mas�), Cushing’ s hastal�� veya Addison hastal�� (böbrek üstü bezi yetersizli�i) olanlar�n oruç tutmalar� sak�ncal�d�r.

�eker hastal�� (diabetes mellitus) toplumda s�k görülen endokrin hastal�klardand�r. �eker hastal�� oruç tutmaya engel te�kil etmez. Özellikle tip 2 ve iyi kontrolü yap�lm�� tip 1 �eker hastal�� olanlar�n oruç tutabilirler. Fakat baz� �eker hastalar�n�n oruç tutmas� önerilmemektedir. Tedavi uyumsuzlu�u olanlar, brittle tip 1 olanlar, gebeli�i olanlar, daha önceden �eker komas�na girenler, kalp damar� t�kan�kl�� olan, karaci�er veya böbrek sorunu olan, kan �ekerleri dengesiz seyreden veya halsiz/dü�kün ya�l� olan �eker hastalar�n�n oruç tutmamalar�n� öneririm.

Hamilelik ve emzirme

Beslenme sorunu olmayan bölgelerde oruç tutan hamilelerde ceninlerin geli�iminde sorun bulunmam�� ve yakla��k 13.000 bebe�in normal kiloda do�duklar� tespit edilmi�tir. Ayr�ca anneleri hamileliklerinde oruç tutan 4-13 ya� aras� çocuklar�n zihinsel ve duygusal geli�melerinin anneleri hamileliklerinde oruç tutmayan çocuklarla ayn� oldu�u gösterilmi�tir.

Emziren annelerde emzirmeye ba�l� s�v� kayb� geli�ebilmekte ve bu da annenin s�v�-elektrolit dengesini bozabilmektedir. Ayr�ca oruç tutulmas� süresinde sütün ana yap�s� bozulmamakla birlikte sütteki çinko, magnezyum ve potasyum seviyeleri azalabilmektedir.

�yi beslenen hamilelerin oruç tutmalar� sak�ncal� gözükmemektedir. Yetersiz beslenen hamilelerin ve hamileli�inde bulant�-kusma yak�nmalar� fazla olanlar�n oruç tutmamas� gereklidir. Emziren annelerin de hem kendi hem de bebek sa�l�� aç�s�ndan oruç tutmamalar� gereklidir. Bununla birlikte bebekleri ek g�daya ba�lam�� ve emzirme s�kl�� azalm�� anneler oruç tutabilirler.

Ramazan ve ilaç kullan�m�

E�er mümkünse ilaç kullanmas� gerekli hastalar�n tedavisi oruca göre ayarlanmal�d�r. Hekimler oruç tutacak hastalar�n reçetelerinde uzun etkili veya yava� sal�n�m� olan, günde bir veya iki seferde al�nabilen ilaçlar� tercih edebilirler. E�er ilaçlar 24 saat içinde iki seferden daha fazla al�nmas� gerekiyorsa oruç tutulmamal�d�r.

Kaynaklar:

1. Xu DL, Wang DH. Comp Biochem Physiol A Mol Integr Physiol. 2010 Jan; 155(1):25-33. Epub 2009 Sep 11).

Latifynia A, Vojgani M, Gharagozlou MJ, Sharifian R. J Ayub Med Coll Abbottabad. 2009 Oct-Dec;21(4):111-5).

Afrasiabi A, Hassanzadeh S, Sattarivand R, Nouri M, Mahbood S. Saudi Med J. 2003 Feb; 24(2):184-8.