Kararsız çekirdek içeren elementlere radyoaktif (radyasyon yayan) madde denir. Radyoaktif maddeler gama ışınlarıyla beraber sıklıkla alfa ve beta parçacıkları yayarlar.
Radyoaktif maddelerden salınan enerji elektronlara çarparak, onları atom çekirdeği etrafındaki yörüngelerinden çıkarır. Bu sürece iyonize edici radyasyon ismi verilir.
İyonize radyasyon, hücrelerin genetik şifresi DNA’ ya hasar vererek yapıları değiştirir, canlı dokularda bu hasara bağlı değişiklikler ve bozulmalar olur.
Radyasyon hangi sorunlara neden olabilir?
Kanser (tiroid, yumurtalık, meme, prostat, akciğer vs.), kan ve kemik iliği kanseri olan lösemi, bebeklerde doğumsal bozukluklar, gelecekte zekâ geriliğine neden olan sinir sistemi hasarlarının gelişmesine neden olabilir.
Hangi meslekler radyasyona maruz kalma riski yüksektir?
- havayollarının uçuş personelleri (yüksek oranda maruz kalan meslek grubunu oluşturur)
- endüstriyel radyoloji çalışanları
- tıbbi radyoloji ve nükleer tıp çalışanları
- uranyum madeni çalışanları
- nükleer güç santralleri ve nükleer yakıt elde edilmesi sürecinde çalışanlar
- araştırma laboratuvarları (devlet, üniversite ve özel sektör) çalışanları
Uçuş personelinde hangi kanserlerin riski artar?
Pilotların kalınbağırsak, rektum, prostat ve beyin kanserlerine yakalanma riski artarken, kadın kabin görevlilerinde meme kanseri riskinde iki kat artış, hamilelik varsa bebeklerinde Down's sendromu ve lösemi riskinde artış görülmektedir. Pilotların hareketsiz çalışma koşulları, kalitesiz havayolu gıdaları ve kokpitteki telsiz kulaklıkları ile radar cihazlarına bağlı kanseri riski artar. Kadın kabin görevlilerinde de okyanus aşırı uçuşlarda melatonin hormonunun az salgılanması suçlanmaktadır. Pilotların kozmik radyasyona bağlı cilt kanseri riski de artar.
Gıdalardan radyasyon geçer mi?
Gıdalarda bulunan radyasyon genellikle bir zararı olmayıp vücudun savunma mekanizmaları tarafından yok edilirler. Bu topraktan ve çevreden gıdaya geçen radyasyondur. Radyasyonu en çok toplayan tütündür. Muz ve fıstıkta da çok az miktarda bulunmaktadır. Bin adet muz yenmesi veya 40 çorba kaşığı fıstık ezmesi yenmesi veya 1.4 sigara içilmesi ile 0.1 mSv dozunda radyasyona maruz kalınmaktadır.
En çok radyasyon ile karşılaşılan durumlar ve alınan dozlara örnek verebilir misiniz?
Yılda toplamda en az 100 mSv dozunda radyasyona maruz kalınması kanser riskini net bir şekilde arttırmaktadır. Günlük hayatta yapılan birçok aktiviteden çok düşük dozlarda radyasyon alınmaktadır.
Havaalanı X-ray cihazında 0.001 mSv, nükleer santral yakınında yaşama yıllık 0.01 mSv, uçakla yurtdışı seyahati 0.03-0.05 mSv, kısa menzilli havayolu uçuş ekibi yıllık 2.2 mSv, okyanus aşırı uçuş yılda 900 saat uçuş yapan uçak personeli yıllık 9.0 mSv, bir yıl boyunca her gün bir muz yemek yıllık 0.036 mSv, ahşap eve göre tuğla evde yaşamak yıllık 0.1 mSv, bir akciğer röntgeni 0.1-0.5 mSv, bir mamografi 0.3mSv, baryumlu kalınbağırsak veya mide grafisi 3.0-8.0 mSv, tüm vücut bilgisayarlı tomografi 5.0-15.0 mSv, akciğer bilgisayarlı tomografi 6.0-18.0 mSv, günde bir paket sigaranın bir yıl içilmesi yıllık 13 mSv, kalp kateterizasyonu veya koroner anjiyografi 50 mSv dozunda radyasyon alınmasına neden olur.
