Bağışıklık sistemi, bir canlıdaki hastalıklara karşı savunma mekanizmasını oluşturan, patojenleri ve tümör hücrelerini tanıyıp onları yok eden, vücudu yabancı ve zararlı maddelerden koruyan karmaşık bir sistemdir.
Günümüzde "bağışıklık bilimi" olarak bilinen "immünoloji", canlı vücudunda geniş bir çeşitlilikte, toksinlere, virüslere, parazitlere, vücuda giren veya vücutla temasta bulunan her yabancı maddeye kadar tarama yapar ve onları, canlının sağlıklı vücut hücrelerinden ve dokularından ayırt eder.
İnsan vücudu, hastalıklara karşı bir savunma sistemiyle donatılmıştır ve bu yüzden de kendi kendini iyileştirme yeteneğine sahiptir. Hastalığa yol açan maddeler tarafından uyarıldığında, bağışıklık sistemi harekete geçer. Sistem, yabancı olarak algıladığı bir mikroorganizmayla karşılaşır karşılaşmaz, belirli hücreler bundan kurtulmak için savaşmaya başlar. Daha önce rastladığı bir mikroorganizmayı tanıyan sistem ikincisinde ondan kurtulmak için çok daha çabuk tepki verebilir. Buna kazanılmış bağışıklık denir.
Bu sistemin çalışmasının en güzel ve basit örneği mikropların vücudumuza girdiğinde onlara karşı antikorların oluşması ve bunlarla savaşılmasıdır. Aynı mikropla tekrar karşılaşıldığında bu antikorlar bizi hastalanmaktan korur. Antikor vücuda giren yabancı maddelere karşı savunma hücrelerinin verdiği yanıttır.
İçtiğimiz suda, yediğimiz yiyeceklerde, soluduğumuz havada gözümüzün göremeyeceği kadar küçük canlılar vardır. Bunlara mikroorganizma adı verilir. Mikroorganizmalar yararlı ve zararlı olabilirler.
Hastalıklara sebep olan mikroorganizmalara mikrop adı verilir. İnsanlar hayatları boyunca mikroplarla birlikte yaşamını sürdürürler. Birçok hastalığa sebep olan bu mikroplar virüsler ve bakterilerdir.
Mikropların vücutta oluşturdukları zararlı kimyasal maddeler toksin(zehir) denir. Vücudumuzdaki bağışıklık sistemi bu toksinlere karşı antikor oluşturur. Antikor mikropların ve toksinlerin etkisiz hale gelmesini sağlar.
Mikroplar vücuda; solunum yolları, yıkanmamış besinler, içilen kirli sular, kulak, göz, burun, kesikler gibi açıklıklar yoluyla vücuda girerler.
Farklı şekillerde faaliyet gösteren bağışıklık sistemi, faaliyetlerini oldukça sessiz yürütmektedir. Bağışıklık sisteminin çeşitliliği ancak bu sistemin bir sebepten ötürü aksadığı zaman anlaşılabilir. Bir sivrisinek vücudu ısırdığı zaman, ısırılan bölge kırmızılaşır ve şişer. Bu olay bağışıklık sisteminin çalıştığını gösterir.
Mesela nefes aldığımızda havada bulunan binlerce bakteri ve virüsü akciğerlerimize taşınır. Bağışıklık sistemi bunların hepsini elimine eder ancak bazı durumlarda bazılarını geçirir ve soğuk algınlığı ya da grip adını verdiğimiz rahatsızlıklar ortaya çıkar.
Virüsler ne canlıdır ne de cansızdır. Beslenme, üreme ve hareket gibi canlılık özellikleri göstermezler ama bir canlının hücresine girince üreyebilirler. Yani canlının yaşayabilmesi için bir canlı hücresine yerleşmesi gerekir. Elektron mikroskobuyla görülebilirler.
Virüsler; AIDS, suçiçeği, çocuk felci, hepatit, grip, kızamık, siğil, kabakulak, kuduz, kuş gribi gibi hastalıklara yol açarlar.
Bakteriler ise tek hücreli canlılardır. Hücre zarı, sitoplazma ve sitoplazma içine dağılmış genetik materyali bulunan canlılardır. Mitokondri ve kloroplast bulunmaz. Zararlı bakteriler; üst solunum yolları enfeksiyonu, tifo, dizanteri, kolera, tetanos, difteri, zatürre ve verem gibi hastalıklara yol açarlar. Yararlı bakteriler ise peynir, yoğurt, ekmek, sirke ve B ile K vitaminin üretiminde görev alırlar.
Kandaki savunma hücreleri olan akyuvarlar, mikropları yutarak parçalar ve antikor üreterek zararsız hale getirirler. Geçirdiğimiz bazı hastalıklar ve anne sütünden geçen antikorlar doğal bağışıklığı sağarlar.
Bağışıklığı Sağlayan Organlar ve Görevleri
Sonradan Kazanılan Bağışıklık:
İnsanların doğduktan sonra çeşitli yollarla kazanmış oldukları bağışıklıktır. Bir hastalığın geçirilmesiyle gelişir ya da dışarıdan vücuda verilen aşı ve serum ile gelişir ve yeterli dengeli beslenme ile geçirilir.
Aktif ve pasif bağışıklık olmak üzere iki çeşittir.
Vücuda hastalık yapan mikrop girdikten sonra vücudun bu mikroplara karşı bağışıklık kazanmasıdır. Aktif bağışıklık hastalık geçirmekle veya hastalık geçirmeden aşı yaptırmakla olur. Aktif bağışıklık insanların hastalıklara karşı uzun süre direnç kazanmasını sağlar.
Vücudumuza giren hastalık mikropları ile savaşan akyuvarlarımız bu mikroplara karşı direnç kazanır. Bu mikroplar tekrar vücuda girmesi sırasında hazır olan akyuvarlar hastalık oluşmadan ortadan kaldırılır.
Sonradan bağışıklık kazanmanın diğer bir yolu ise aşıdır. Aşılar, hastalanmadan önce hastalık etkeninin savunma hücrelerine(akyuvar) öğretilmesi için yapılır. Aşı, zayıflatılmış ya da öldürülmüş mikroplardan yapılır. Aşı yapıldığında bu mikroplar hastalığa sebep olmaz. Savunma hücrelerinin bu hastalığı tanıması ve hastalığı yok etmeyi öğrenir. Gerçek mikrobun vücuda girmesi durumunda hazırlıklı olan savunma hücreleri mikrobu hastalık yapmadan yok eder.
Aktif bağışıklığın yanı sıra insanlar hastalık mikroplarından ilaç veya serum yoluyla da kurtulabilirler. Serum; hastalandığımızda mikroplarla mücadele etmemize yardımcı olan ve bağışıklığımızı destekleyen bir sıvıdır.
Hastalıkları tedavi etmek için kullanılan ilaçlar doktor kontrolünde ve doktor tavsiyesi ile olmalıdır. Yanlış kullanımlar insan sağlığına kötü sonuçlar doğurabilir.
Antibiyotiklerin kullanımına dikkat etmeliyiz, her antibiyotik her hastalığı tedavi etmez ve bu yüzden hastalığa uygun antibiyotik seçilmelidir.
AŞI İLE SERUM ARASINDAKİ FARKLAR
Aşılar
Serumlar
