Meme Kanseri

Kategori Meme Kanseri | 10.02.2016

Mammografi çektirmeden önce baz� önlemlere dikkat edilirse daha iyi olur. Bu önlemleri �öyle s�ralayabiliriz:

Mamografi, adet döneminden sonraki haftaya planlanarak memedeki hassasiyetin geçmesi beklenir ve böylece mamografinin verdi�i rahats�zl�k hissi azalt�labilir.
E�er memede protez var ise i�lem esnas�nda sa�l�k görevlilerine bildirilmelidir.
Tetkik günü elbise yerine �ort, etek veya pantolon giyilerek, mamografi esnas�nda sadece üst k�sm�n ç�kar�lmas� yeterli olmas� konforunuzun artmas�n� sa�lar.
Mamografi yap�laca�� gün parfüm, deodorant, losyon veya pudra sürülmemesi önerilmektedir. Çünkü bu ürünler mamografinin kalitesini etkileyebilir.

Meme kanseri nedir?

Kanserlerin isimlendirilmesinde, genellikle vücutta ilk ba�lad�klar� k�s�m dikkate al�n�r. Meme kanseri, meme dokusundan köken ald�� için bu isimle an�lmaktad�r. Erkeklerde meme kanserinin nadir olmas� nedeni ile bu bölümde kad�n meme kanserleri hakk�nda aç�klay�c� bilgiler verilmektedir.

Memede bulunan salg� bezleri, do�umdan sonra süt üretimi ve sal�m� ile görevlidirler. Bu salg� bezlerinde süt üretimi ile görevli yap�lara lobül isimi verilmektedir. Lobüllerde sal�nan sütün meme ba��na ula��m�n� da duktus denen toplay�c� kanallar yapmaktad�r. Meme yap�s�nda genel olarak; lobüller, duktuslar, ya� dokusu, ba� dokusu ve lenfatik doku bulunmaktad�r.

Lenfatik doku, lenf nodu ve lenfatik kanallardan olu�an ba��kl�k sisteminin önemli bir parças�d�r. Lenf s�v�s�nda ba��kl�k sistemi hücreleri bulunmaktad�r. Meme kanserinde, lenfatik dola��m�n önemi büyüktür. Memenin lenf damarlar�n�n ço�u koltukalt�ndaki lenf bezlerine dökülür. Bunlara aksiller lenf bezleri ismi verilir. Meme kanseri hücreleri koltukalt� lenf bezlerine yay�ld��nda büyümeye devam ederler ve bezlerde �i�li�e neden olurlar. Bu bezleri geçen kanser hücreleri vücudun di�er organlar�na yay�larak büyümeye devam ederler.

Memede saptanan her kitle kanser de�ildir. Memede saptanan kitlelerin ço�u iyi huyludur. Takip d��nda ek tedavi gerektirmez. Meme tümörlerinin birçok tipleri vard�r. Bu kitlelerin ço�u fibrokistik de�i�ikliklere ba�l�d�r. Kistler s�v� içeren keseciklerdir ve fibrozis de skar dokusuna ba�l� olarak geli�mektedir. Fibrokistik de�i�iklikler, memede �i�lik ve a�r�ya neden olabilirler. Memede kitle saptanabilir ve meme ba��ndan ak�nt� gelebilir. Benign meme hastal�klar�, anormal büyüme gösterebilir fakat, meme d��na yay�l�m göstermezler ve hayat� tehdit etmezler.

Meme kanseri ne kadar s�kl�kta görülmektedir?

Meme kanseri, cilt kanserinden sonra kad�nlarda en s�k görülen kanser tipidir. Bütün kad�n kanserlerinin %32’ sini olu�turmaktad�r. Kanser ölümlerinde, akci�er kanserinden sonra ikinci s�radad�r. Meme kanseri çok daha az olmakla birlikte erkeklerde de görülmektedir. Meme kanserine ba�l� ölüm oranlar�, 1992’ den 1996’ ya belirgin azalma göstermi�tir. Bu azalma daha çok genç beyaz ve zenci kad�nlarda görülmü�tür. Bu da tan�n�n daha erken konmas�na ve daha etkili tedavi yakla��mlar�n�n geli�tirilmesine ba�lanmaktad�r.

Meme kanserinin nedenleri nelerdir?

Meme kanserinin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte hastal�kla ili�kili oldu�u bilinen risk faktörleri vard�r. Risk faktörlerinin hastal��a yatk�nl�� artt�rmas� ki�iden ki�iye farkl�l�k göstermektedir. Farkl� kanser tiplerinin farkl� risk faktörleri vard�r. Risk faktörlerinin baz�lar� ki�inin kendisi taraf�ndan de�i�tirilebilirken, baz�lar� da de�i�tirilememektedir. Alkol alma gibi baz� risk faktörleri ortadan kald�r�labilmekte, fakat; ya� ve ailesel yatk�nl�k gibi baz� risk faktörleri de de�i�tirilememektedir. Bütün kad�nlar meme kanseri riskini ta��makla birlikte a�a��da belirtilen baz� faktörler bu riski artt�rmaktad�r.

De�i�tirilemeyen risk faktörleri

Cinsiyet: Kad�nlar, meme kanseri için daha büyük risk ta��rlar. Erkeklerde meme kanseri seyrek görülmektedir.

Ya�: Meme kanseri riski kad�nlarda ya�la de�i�mekte ve ileri ya�ta risk belirgin artmaktad�r. Bu art�� 40 ya��ndan sonra belirgindir.

Kal�tsal risk faktörleri: Meme kanserlerinin yakla��k % 5-10’ u, baz� genlerdeki de�i�ikliklere (mutasyon) ba�l�d�r. Yap�lan çal��malarda bu gruptaki hastalar�n birço�unda BRCA1 ve BRCA2 genlerinde de�i�iklikler saptanm��t�r. E�er, her iki ebeveynden kal�tsal olarak kad�na bu gen de�i�iklikleri geçmi�se, meme kanseri riski daha yüksek olmaktad�r. Bu genlerdeki kal�tsal de�i�iklikleri olan kad�nlar�n yakla��k % 50-60’ �nda meme kanseri geli�mektedir.

Aile hikayesi: Meme kanseri riski, yak�n akrabalar�nda meme kanseri hikayesi olan genç kad�nlarda artmaktad�r. Bu risk art�� özellikle ailesinde 40 ya��n alt�nda meme kanserli ki�i bulunan kad�nlarda daha belirgindir. Ailenin hem anne hem de baba taraf�nda meme kanseri hikayesinin her ikisiyle bu ili�ki vard�r. Anne, k�z karde� veya teyzede meme kanseri olan kad�nlarda, bu risk iki kat�na ç�kmaktad�r.

Ki�ide daha önceden meme kanseri hikayesi: Daha önceden bir gö�sünde meme kanseri hikayesi olan kad�nlar�n di�er gö�üslerinde de yeni bir meme kanseri geli�mesi riski yüksektir. Bu, ilk kanserin nüks etmesinden farkl� bir durumdur.

Irk: Beyaz �rk kad�nlar�, zencilere göre bu hastal��a daha yatk�nd�r. Asya ve �spanyol �rk�n kad�nlar�nda meme kanseri geli�me riski, di�erlerine göre daha dü�üktür.

Meme biyopsisi hikayesi: Baz� anormal biyopsi sonuçlar�, meme kanseri riskini hafifçe artt�rmaktad�r.

I��n tedavisi hikayesi: Daha önceden gö�üs duvar�na çe�itli nedenlerle ��n tedavisi alan genç kad�n ve çocuklarda meme kanseri riski belirgin derecede artmaktad�r.

Adet süresi: 12 ya��ndan önce adet görmeye ba�layanlarda ve adeti 50 ya��ndan sonra kesilenlerde meme kanseri riskinde küçük bir art�� olmaktad�r. Benzer risk, hiç do�um yapmayan kad�nlarda veya ilk çocu�unu 30 ya��ndan sonra yapanlarda görülmektedir.

De�i�tirilebilir risk faktörleri

Do�um kontrol haplar�: Meme kanseri ve do�um kontrol haplar�n�n kullan�lmas� aras�ndaki ba�lant�n�n saptanmas� ile ili�kili olarak çok say�da ara�t�rma yap�lm��t�r. Ba�lang�çta do�um kontrol haplar�n� halen kullanan veya geçmi�te kullanan kad�nlarda, meme kanseri riskinin riskinde hafif bir art�� oldu�u gözlenmi�tir. Genel olarak bu riskin dü�ük oldu�u, fakat 45 ya��ndan genç olan ve 5 y�ldan daha fazla uzun süre do�um kontrol hap� kullanan kad�nlarda daha fazla oldu�u gözlenmi�tir. Fakat, 35-64 ya� aras�nda do�um kontrol haplar� kullanan 9200’ den fazla Amerikal� kad�nda yap�lan ve yeni tamamlanan Women’ s CARE çal��mas�n�n sonucunda meme kanseri riskinde art�� olmad�� gösterilmi�tir. Bu sonuç, do�um kontrol hap� kullanan kad�nlar için güven verici olmu�tur. Sonuç olarak bu haplar�n kullan�lmas�n�n getirece�i yarar ve zarar hakk�nda doktorunuzla görü�tükten sonra karar vermelisiniz.

Östrojen yerine koyma tedavisi (ÖYT): Baz� çal��malarda, menopozdaki kad�nlarda eksik olan östrojenin d��ar�dan hastaya verilmesi ile yap�lan ÖYT’ ni 10 y�ldan uzun süre kullananlarda; menopoz yak�nmalar� azal�rken meme kanseri riskinde hafif bir art�� oldu�unu ileri sürülmü�tür. Yeni yap�lan bir çal��mada; östrojen ve progestinlerin uzun süre birlikte kullan�lmas�n�n sadece östrojenlerin kullan�lmas�na göre meme kanseri riskini daha fazla artt�rd�� bulunmu�tur. Bu risk art��; sadece yak�n zamana kadar ilaç kullananlarda gözlenmektedir. ÖYT’ nin kesilmesinden 5 y�l sonra meme kanserinin geli�mesi riski normal toplum düzeyine inmektedir. Yerine koyma tedavisi, kalp hastal�klar� riskinde ve kemik k�r�lmas� riskinde azalma yaparak belirgin yarar göstermektedir. Bu nedenle bu tedavinin zarar� ve yarar� hakk�nda hastan�n hekimi ile de�erlendirme yapt�ktan sonra karar verilmesi gereklidir.

Emzirmek: Baz� çal��malarda 1-2 y�l emziren kad�nlarda meme kanseri geli�me riskinin azald�� gösterilmi�tir.

�lk Çocu�a Sahip Olunan Ya�: �lk çocu�una 30 ya��ndan sonra sahip olmu� kad�nlarda meme kanseri riskinin artt�� gösterilmi�tir.

Alkol: Alkol kullan�lmas�, meme kanseri riskini kesin olarak artt�rmaktad�r. Günde sadece bir kadeh alkol alan kad�nlarda risk art�� çok az olmaktad�r. Günde 2-5 kadeh alkol alan kad�nlarda risk; alkol almayan kad�nlara göre 1.5 kat artmaktad�r. E�er ki�i alkol almaya devam edecekse al�nan alkol miktar�n�n dü�ürülmesi önerilmektedir.

Diyet: A��r� kiloya sahip olunmas�yla meme kanseri geli�mesi riski aras�nda ili�ki vard�r. Bu risk özellikle menapoz sonras� kad�nlarda daha belirgindir. Fakat, a��r� kilo ile meme kanseri riski aras�ndaki ili�ki kar��kt�r. Örne�in meme kanseri riski; eri�kinlikte a��r� kilo alan kad�nlarda artarken, çocukluk ça��ndan beri kilolu olan kad�nlarda risk art�� olmamaktad�r. Yeni yap�lan bir çal��mada genç k�zl�k döneminde kilolu olanlarda meme kanseri riskinde art�� oldu�u ileri sürülmü�tür.

Diyetin ya� içeri�i ile meme kanseri geli�me riski aras�ndaki ili�kiyi ara�t�ran çal��malarda farkl� sonuçlar al�nm��t�r. Amerika Birle�ik Devletleri (ABD)’ nde yap�lan bir çok çal��mada, diyetle al�nan ya� içeri�i ile meme kanseri riski aras�nda ili�ki bulunmam��t�r. Öte yandan, tipik olarak ya� içeri�i dü�ük g�dalarla beslenen ülkelerde meme kanseri daha az oranda görülmektedir. Meme kanseri geli�me riski ile vücut a��rl�� ve ya� al�nmas� aras�ndaki ili�kinin saptanmas� için daha çok çal��ma yap�lmas� gereklidir. Fakat; diyet ve a��r� kilonun, bir çok kanser ve kalp hastal��n�n geli�iminde önemli bir yere sahip oldu�u unutulmamal�d�r. Bu nedenle, özellikle hayvansal kaynakl� olanlar ba�ta olmak üzere yüksek ya� içeren g�da tüketiminin azalt�lmas� önerilmektedir.

Egzersiz: Egzersiz ve kanser aras�ndaki ili�ki yeni ara�t�r�lmaya ba�lanm��t�r. Baz� çal��malar�n sonuçlar�na göre, düzenli yap�lan egzersizin meme kanserine kar�� koruyucu oldu�u gösterilmi�tir. Fiziksel aktivitenin, vücutta baz� hormonlar�n düzeylerini de�i�tirerek özellikle hormonla ili�kili kanserlerin görülme s�kl��n� azaltabilece�i dü�ünülmektedir.

Vücut Kitle Endeksi: Meme kanseri riskinin azalt�lmas� için ideal vücut a��rl��na sahip olunmal�d�r. �deal kilonuz için doktorunuza dan��mal�s�n�z.

Sigara �çilmesi: Sigara içilmesi ve meme kanseri aras�nda do�rudan ili�ki bulunmamaktad�r. Fakat pasif içicilerin de sigara içen gruba dahil edildi�i bir çal��mada meme kanseri riskinin artt�� gösterilmi�tir. Ayr�ca, sigaran�n di�er kanserlerin geli�imi, kalp-dola��m sistemi ve solunum sistemi üzerine ciddi etkilerinin oldu�u unutulmamal�d�r.

Meme kanseri riskini etkilemeyen faktörler

Dü�ük yap�lmas�: Büyük çal��malarda, dü�ük yap�lmas�n�n meme kanseri riskini artt�rmad�� gösterilmi�tir. Ayn� zamanda, dü�ük yap�lmas� ve meme kanseri aras�nda do�rudan bir ili�ki gösterilmemi�tir.

Meme kanserinin bulgu ve i�aretleri

Meme kanserinde en s�k görülen �ikayet yeni bir �i�lik veya kitle saptanmas�d�r. �i�lik genellikle a�r�s�z, sert ve kenarlar� düzensizdir. Bununla birlikte, baz� kanserlerin a�r�l�, yumu�ak ve düzgün kenarl� olabilece�i unutulmamal�d�r.

Meme kanserinin di�er belirtileri �unlard�r:

Meme cildinde kal�nla�ma
Meme cildinde çukurla�ma olmas�
Meme ba��nda a�r� veya meme ba��n�n içeri çekilmesi
Meme ba��nda veya meme cildinde k�zarma ya da yara olu�mas�

Meme kanseri nas�l saptan�r?

Meme kanseri erken saptanabilir ve böylece ba�ar�l� bir �ekilde tedavi edilebilir. Meme kanserinin erken saptanabilmesi için öneriler �unlard�r:

*40 ya� ve üzerindeki her kad�n�n hekim veya e�itimli hem�ire taraf�ndan y�lda bir kez muayenesi ve mamografi yap�lmas�

*20-39 ya� aras� kad�nlara her 3 y�lda bir klinik olarak meme muayenesi yap�lmas�

*20 ya� üzerindeki bütün kad�nlar�n her ay kendi kendilerini muayene etmesi

Mamografi; memenin röntgenidir (x-ray). Mamografi iki amaçl� kullan�lmaktad�r. Birincisi yak�nmas� olan hastalarda tan�ya yard�mc� olmas� için; ikincisi de yak�nmas� olmayan hastalarda meme hastal��n�n erken te�hisi için tarama amaçl� olarak kullan�lmas�d�r.

Mamografide, gö�üsler birkaç saniye süresince iki plak aras�nda s�k��t�r�larak resimleri al�n�r. Kullan�lan radyasyon düzeyi çok dü�üktür. Röntgen ��n�na maruz kalan baz� hastalarda kanser riskinde art�� olabilir. Fakat mamografide kullan�lan radyasyon dozu di�erlerine göre dü�ük oldu�u için meme kanseri riskinde belirgin bir art��a neden olmamaktad�r. Örne�in; meme kanseri için gö�üs duvar�na ��n tedavisi uygulanan bir kad�n binlerce rad ��n al�rken, 40 ya��ndan 90 ya��na kadar y�lda bir kez mamografi çektiren kad�n toplam 10 rad ��n almaktad�r (rad, radyasyon ölçüm birimidir).

Mamografi, tek ba��na meme kanseri tan�s�n� koydurmaz, �üpheli bölgenin saptanmas�n� sa�lar. Kanser tan�s�n�n do�rulanmas�nda mikroskop alt�nda hücrelerin tipini daha kesin olarak incelemek için �üpheli bölgeden küçük parçalar al�n�r. Bu i�leme, biyopsi ad� verilir.

Memeyi ki�inin kendisinin muayene etmesi: Ki�inin kendi memesini muayene etmesi için en uygun zaman �i�lik ve hassasiyetin olmad�� adet periyodu bittikten sonraki haftad�r. E�er adetler düzensiz olarak görülüyorsa, meme muayenesi her ay�n ayn� günü yap�lmal�d�r.

Meme kanseri �üphesi varsa ne yap�lmal�d�r?

Memede muayene veya mamografiyle kitle saptand�� zaman, bunun kanser olup olmad��n�n saptanabilmesi için, ba�ka tetkiklerinde yap�lmas� gerekmektedir. Hastan�n fizik muayenesi yap�ld�ktan ve geçmi�i sorguland�ktan sonra meme ultrasonu ve/veya mamografi yap�l�r. Bu yöntemlerle bazen kitlenin iyi huylu oldu�u söylenebilir.

Duktogram: meme ba�� ak�nt�s�n�n nedenini ara�t�rmak için kullan�lan bir testtir. Meme ba�� ak�nt�s� toplanarak mikroskop alt�nda de�erlendirilebilir ve kanser hücrelerini içerip içermedi�i ara�t�r�labilir.

Biyopsi: Meme kanserinin kesin tan�s�, biyopsi ile konur. Biyopsi; meme dokusundan inceleme amac� ile hücrelerin al�nmas�d�r. Bu i�lem, çe�itli �ekillerde yap�lmaktad�r. Bunlardan birisi, kitleden s�v� ve hücre almak için ince i�ne kullan�lmas�d�r. Bu i�lem ultrason e�li�inde veya elle de�erlendirilerek uygulanmaktad�r. �nce i�ne aspirasyon biyopsisi olarak isimlendirilir. Tan�da kullan�lan di�er yöntemler daha kal�n i�nelerin kullan�lmas� veya cerrahi giri�imle kitlenin ç�kar�lmas�d�r.

Günümüzde kanser bulundu�u zaman s�kl�kla iki basamakl� bir yakla��m uygulanmaktad�r. Bunlardan birincisi biyopsidir. Biyopsi yap�ld�ktan sonra tedavi planlan�r. Biyopsi, hastane veya özel muayehanede ayaktan yap�labilmektedir.

Biyopsi ile al�nan doku örne�i patoloji kliniklerinde incelenerek kesin tan� konur ve kanser tipi saptan�r. Biyopsi örneklerinde tümörün derecesi, östrojen ve progesteron hormonlar� için reseptör içerip içermedikleri ara�t�r�labilir. Reseptör içeriyorlarsa östrojen ve/veya progesteron reseptörü pozitif olarak de�erlendirilirler. Bu reseptörleri pozitif olan hastalar, negatif olan hastalara göre hormonal tedaviye daha iyi yan�t verirler ve hastal�k daha iyi seyreder. Bu testlerden ba�ka kanserin büyüme özelli�ini gösteren birçok test vard�r.

Meme kanseri tipleri nelerdir?

Duktal karsinoma in situ (DKIS): Erken evre (evre 0) meme kanseridir. Bu evrede yakalanan hastalar % 100’ e yak�n oranda tamamen iyile�irler. DKIS, en iyi mamografi ile saptanabilmektedir.

�nvaziv duktal karsinom (�DK): Bu kanser, memede süt kanallar�ndan ba�lar; kanal duvar�n� tutar ve sonras�nda memenin di�er yap�lar�n� istila eder. Vücudun di�er k�s�mlar�na da yay�l�m-metastaz gösterebilir. Meme kanserlerinin % 80’ ini olu�turur.

Lobuler karsinoma in situ (LKIS): Memeyi daha yayg�n tutar. �leride meme kanseri geli�me riskini artt�r�rlar. Bu nedenle, LKIS’ lu kad�nlar�n y�lda 2-3 kez fizik muayene olmalar� ve y�ll�k mamografi takibi gereklidir.

�nvaziv lobuler karsinom (�LK): Bu kanser, süt bezlerinden (lobüllerden) köken almaktad�r. Vücudun di�er k�s�mlar�na yay�labilir. Meme kanser tiplerinin % 10-15’ ini olu�turur.

Ayr�ca meme kanserinin daha az s�kl�kta görülen medüller, tübüler ve müsinöz kanserler gibi di�er tipleri de bulunmaktad�r

Meme kanseri önlenebilir mi?

Meme kanseriyle ili�kili baz� risk faktörleri bilinse de meme kanserlerinin ço�unda neden bilinmemektedir. Günümüzde meme kanserinin önlenmesi henüz mümkün de�ildir. Fakat meme kanserinin risklerinin azalt�lmas�, meme kanserinin erken te�hisi ve daha iyi takibi yap�labilmektedir.

Genetik testler; mutasyona u�ram�� genleri olan kad�nlar� belirlemeye yard�mc� olabilir. Fakat meme kanserinin geli�imini önlemez. Bu testler bütün kad�nlara uygulanmamaktad�r. Ailesinde meme kanseri hikayesi olan uygun kad�nlara yap�lmaktad�r. Genetik testler pahal�d�r ve sa�l�k kurulu�lar� bunun ücretini ödememektedir. Bu nedenle test için uygun hastalar�n dikkatle seçilmesi gereklidir.

Tamoksifen isimli ilaç; meme kanserinin tedavisinde y�llarca uygulanmaktad�r. Yeni çal��malarda meme kanseri için yüksek risk ta��yan kad�nlara tamoksifen verildi�inde, hastal��n görülme oran�nda azalma oldu�u gösterilmi�tir. Fakat tamoksifenin bu amaçla kullan�lmas� için henüz veriler yetersizdir.

Meme dokusunda di�ilik hormonu östrojenin etkilerini önleyen bir di�er ilaç raloksifen’ dir. Baz� çal��malarda meme kanseri riskini azaltt�� gösterilmi�tir. Fakat ilaç henüz bu amaçla kullan�m için onaylanmam��t�r, ara�t�rmalar devam etmektedir. �laç halen osteoporoz olarak isimlendirilen kemik erimesi hastal��n�n tedavisinde kullan�lmaktad�r.

Çok seyrek olmakla birlikte, meme kanseri riski çok yüksek hastalara koruyucu amaçl� proflaktik mastektomi olarak isimlendirilen giri�im yap�labilir. Bu operasyon, gö�üslerin bir veya ikisinin kanser geli�meden önce cerrahi olarak ç�kar�lmas�d�r. Bu tip cerrahi giri�imler öncesinde gerekçeler dikkatli bir biçimde gözden geçirilmelidir. Bu giri�imi gerektirebilecek gerekçeler; kal�tsal mutasyona u�ram�� genler, erken dönem meme kanseri, ailede güçlü meme kanseri hikayesi olmas�, lobuler karsinoma in situ gibi baz� özel durumlard�r.

Operasyon meme kanseri riskini azalt�rken, geride kalabilecek çok küçük meme dokular�nda dahi kanser geli�ebilece�i unutulmamal�d�r. Hastalar�n bu konular� hekimleri ile konu�arak karar vermeleri gereklidir.

Meme kanserinin tedavisi

Meme kanserinin tedavisinde en çok cerrahi, radyoterapi, hormonal tedavi ve kemoterapi uygulanmaktad�r. Ayr�ca kemik ili�i nakli veya kök hücre nakli ve immunoterapi de uygulanmaktad�r. Tedavi, ba�l�ca lokal ve sistemik olarak ikiye ayr�lmaktad�r. Lokal tedavide amaç tümörün kendisinin ortadan kald�r�lmas�d�r; bunun için operasyon ve radyoterapi uygulanmaktad�r. Sistemik tedavinin amac� meme d��na yay�lm�� kanser hücrelerinin ortadan kald�r�lmas�d�r; bu amaçla kemoterapi, hormonal tedavi ve immunoterapi uygulanmaktad�r.

Cerrahi Operasyon:

Meme kanseri tan�s� alan hastalar�n ço�una cerrahi operasyon uygulanmaktad�r. Operasyonun amac� kanser dokusunun tamamen ç�kar�lmas�d�r. Operasyon; kemoterapi, hormonal tedavi veya radyoterapi gibi tedavilerle birlikte uygulanabilir. Operasyon, memedeki kanserden ba�ka koltukalt� lenf bezlerinin de al�narak (aksiller diseksiyon) kanser yay�l�m�n�n olup olmad��n�n de�erlendirilmesini sa�lar. Ayr�ca meme dokusu al�nd�ktan sonra ortaya ç�kan �ekil bozuklu�u k�smen düzeltilebilir (rekonstrüktif operasyon). �leri evre kanserlerde cerrahi operasyonla baz� yak�nmalar giderilebilir. Meme kanserinde en s�k kullan�lan cerrahi operasyon tipleri k�saca �öyledir:

Lumpektomi: Normal meme dokusu ile çevrili kanserli dokuyu içerecek �ekilde memenin bir k�sm�n�n ç�kar�lmas�d�r. Genellikle bu i�lem sonras�nda yakla��k olarak 6-7 hafta süren radyoterapi uygulan�r.

Parsiyel mastektomi: Memenin dörtte birinin veya daha fazlas�n�n kanserli dokuyla birlikte ç�kar�lmas� i�lemidir. Bu operasyon sonras�nda genellikle 6-7 hafta kadar süren radyoterapi uygulan�r. Meme kanserli kad�nlar�n bir k�sm�nda, parsiyel mastektomi veya lumpektomi yeterli bir cerrahi yakla��md�r. Bu iki yakla��mla tedavi edilen kad�nlar aras�nda sa�kal�m aç�s�ndan önemli bir farkl�l�k saptanmam��t�r.

Simple veya total mastektomi: Bu yöntemde meme dokusunun tamam� ç�kar�l�r fakat, koltukalt� lenf bezleriyle meme dokusu alt�ndaki kas tabakas�na müdahele uygulanmaz.

Modifiye radikal mastektomi: Meme dokusunun tamam�yla birlikte koltukalt� lenf bezlerinin bir k�sm� ç�kar�l�r.

Radikal mastektomi: Daha önceleri çok s�k olarak kullan�lan bu yöntemde, meme dokusunun tamam�, koltukalt� lenf bezleri ile beraber meme dokusu alt�ndaki gö�üs duvar�n�n kaslar� da al�n�r. Günümüzde bu giri�imin yerini benzer etkinlikte ve daha az yan etkiye sahip olan modifiye radikal mastektomi alm��t�r.

Aksiller diseksiyon: Lenf bezlerine kanser yay�l�m�n�n olup olmad��n� anlamak için koltukalt� lenf bezlerinin ç�kar�lmas� i�lemidir. Bu bölgede kanser hücrelerinin saptanmas�, tedavinin planlanmas�nda ve hastal��n seyrinde çok önemlidir. Bu i�lemin en önemli yan etkisi, lenfödem olarak isimlendirilen kolda kal�nla�ma olmas�d�r. Bu yan etki, tedavi edilen her on kad�ndan bir-iki’ sinde görülmektedir. Özellikle radyoterapi alan hastalarda bu risk daha da artmaktad�r. Kolda kal�nla�ma, a�r� ve gerginle�me olan hastalar�n hekimleri ile görü�meleri gereklidir. Genellikle kolun kal�nla�mas�ndan korunma ve bunun azalt�lmas�na yönelik tedaviler uygulan�r. Gerekirse fizik tedavi yöntemleri kullan�l�r.

Sentinel lenf nodu biyopsisi: Bu yöntemde kanserli bölgeye radyoaktif madde veya boya enjekte edilir. Bu madde, ilk olarak kanserli bölgenin lenf dola��m�n�n aç�ld�� ilk lenf bezine ula��r. Bu lenf bezine sentinel (bekçi) lenf nodu denir. E�er kanserli bölgeden yay�l�m olduysa öncelikle bu bez tutulur. E�er bu bezde kanser hücreleri saptan�rsa daha çok lenf bezi ç�kar�l�r. E�er bu bezde kanser hücreleri saptanmazsa di�er lenf bezlerinin ç�kar�lmas� gerekli de�ildir. Bu i�lem daha yeni uygulamaya ba�lanm��t�r ve tamamen deneyimli bir ekip taraf�ndan uyguland�� takdirde ba�ar�l�d�r. En önemli avantaj�, aksiller diseksiyon denen koltukalt� lenf bezlerinin al�nmas� i�leminin daha az uygulanmas�n� sa�layarak lenfödem gibi yan etkilerin azalmas�n� sa�lamas�d�r.

Rekonstrüktif cerrahi: Bu i�lem, kanserin tedavisinde yer almaz. ‘Mastektomi’ olarak isimlendirilen meme dokusunun tamamen ç�kar�lmas� i�leminden sonra kozmetik aç�dan eskisine benzer hale getirilmesidir. Bu i�lem, operasyondan önce plastik cerrahi hekimiyle görü�ülerek planlan�r.

Kemoterapi:

Kemoterapi; kanser hücrelerinin öldürülmesi için ilaçlar�n kullan�lmas�d�r. �laçlar, genellikle toplardamardan (intravenöz) veya a��zdan (oral) uygulanmaktad�r. Kan dola��m�na geçen ilaçlar, vücudun di�er k�s�mlar�na da��larak etkilerini gösterirler. Kemoterapi, cerrahi tedaviden sonra verilirse ‘adjuvan kemoterapi’ olarak isimlendirilir. Burada amaç, vücuda yay�lm�� olmas� muhtemel kanser hücrelerinin ortadan kald�r�larak hastal��n tekrarlama riskinin azalt�lmas�d�r. Kemoterapi ayr�ca, ilk tedaviden sonra veya tan� an�nda yayg�n hastal�� bulunanlarda uygulanmaktad�r. Cerrahi giri�imden önce kemoterapi verildi�inde ‘neoadjuvan kemoterapi’ olarak isimlendirilir. Buradaki amaç, kanser kitlesinin küçültülerek cerrahi giri�imin kolayla�t�r�lmas�d�r. Neoadjuvan kemoterapinin bir ba�ka yarar� da ilaç tedavisine al�nan yan�t�n incelenebilmesidir. E�er ilaca yan�t yoksa farkl� bir ilaç de�i�tirilmektedir.

Kemoterapi, belli aral�klarla verilir. Bu aralar�n amac� kemoterapiye ba�l� yan etkilerin geçerek vücudun kendisini toplamas� içindir. Adjuvan kemoterapi süresi hastan�n patolojik ve klinik özelliklerine göre de�i�mekte olup, toplam süre, 3-12 ay kadard�r. Genellikle, çe�itli ilaçlar�n birlikte kullan�lmas�, tek ilaç kullan�lmas�ndan daha etkilidir. Ço�unlukla uygulanan kombinasyonlar �öyledir:

*siklofosfamid, metotreksat, fluorourasil (CMF)

*siklofosfamid, doksorubisin, fluorourasil (CAF)

* siklofosfamid, epirubisin, fluorourasil (CEF)

*doksorubisin, siklofosfamid (AC) ± paklitaksel

*doksorubisin, bunu takiben CMF uygulanmas�

*dosetaksel, doksorubisin, siklofosfamid (TAC)

*Dosetaksel + kapesitabin

*Paklitaksel + gemsitabin

*Kemoterapi + trastuzumab

Kemoterapinin yanetkileri genellikle kullan�lan ilaçlara ve uygulanan dozlar�na ba�l�d�r. Yan etkileri genel olarak �öyle s�ralayabiliriz; bulant� ve kusma, i�tahs�zl�k, saç dökülmesi, a��zda yaralar ç�kmas�, adet de�i�iklikleri, beyaz kan hücrelerinin azalmas�na ba�l� enfeksiyona e�ilimin artmas�, çürükler olu�mas� ve kanama, yorgunluk. Bu yanetkiler genellikle tedavi devam etti�i sürece görülür. �iddeti, ki�isel farkl�l�klar gösterir.

Radyasyon tedavisi:

Radyoterapi; kanser hücrelerini öldürmek için yüksek enerjili ��nlar�n (x-ray gibi) kullan�lmas�d�r. Radyasyon, vücut d��ndan (eksternal radyoterapi) uygulanabildi�i gibi radyoaktif maddenin direkt olarak tümör içine yerle�tirilmesi ile (implant veya internal radyasyon) de uygulanabilir. Meme kanserinin tedavisinde ço�unlukla eksternal radyoterapi uygulanmaktad�r. X-ray düzenli olarak uzun periyotlarla verilir. Hastalar genellikle, hastaneye yat�r�lmadan haftan�n be� günü olmak üzere toplam 6 hafta radyoterapi al�rlar. Her bir tedavi sadece birkaç dakika sürer. Tedavi a�r�s�zd�r. Radyoterapi, cerrahi öncesinde de tümörü küçültmek için kullan�labilir. Cerrahi sonras�nda kullan�lmas�n�n amac�; memede, koltukalt�nda ve gö�üs duvar�nda geride kalmas� muhtemel kanser hücrelerinin öldürülmesidir.

Radyoterapinin ba�l�ca etkileri; meme derisinde kal�nla�ma, tedavi sahas�nda k�zar�kl�k ve yorgunluktur. Bu de�i�iklikler, yakla��k olarak 6-12 ayda düzelir. Baz� kad�nlarda radyoterapi sonras�nda meme küçülür ve sertle�ir. Gebelik boyunca, fetusa zararl� olaca�� için radyoterapi uygulanmamaktad�r.

Hormon tedavisi:

Di�ilik hormonu östrojen, baz� kad�nlarda meme kanseri hücrelerinin büyümesini artt�rabilir. Östrojenin etkilerini önleyen tamoksifen gibi ilaçlar, bu büyümeyi engelleyebilmekte ve meme kanserinin tedavisinde yayg�n olarak kullan�lmaktad�r. Menopoza girmi� meme kanserli hastalarda da aromataz inhibitörleri olarak isimlendirilen ve östrojenin yap�m�n� engelleyen ilaçlar�n da yararl� oldu�unun gösterilmesi nedeni ile tedavide kullan�lmaktad�r. Ayr�ca menopoza girmemi� hastalarda östrojenin kayna�� olan yumurtal�klar�n i�levi; cerrahi, radyoterapi veya medikal yöntemlerle engellenerek östrojen üretimi bask�lanmaktad�r. Bu ilaçlar�n ve/veya yöntemlerin kullan�labilmesi için kanserli dokuda hormon reseptörlerinin tayini gereklidir.

Otolog kemik ili�i veya periferik kan kök hücre nakli:

Çok yüksek dozlarda kemoterapi ve radyoterapinin uygulanmas�; kanser hücrelerini öldürürken hastalar�n kemik ili�inde bulunan ve kan hücrelerinin olu�tu�u kök hücrelerini de öldürmektedir. Bu da hastan�n ölümüne neden olabilecek birçok yan etkiye neden olabilmektedir. Bu i�lemlerde; hastan�n kök hücreleri kemoterapi verilmeden önce çe�itli yöntemlerle hastalar�n çevresel kan dola��m�ndan (periferik kan) veya kemik ili�inden toplanmaktad�r. Yüksek doz tedaviden sonra hastaya verilen kök hücreler, kan hücrelerinin olu�mas�n� sa�layarak tedavinin a��r yan etkilerinin azalmas�n� sa�lar. Kök hücre nakli; hastal��n tekrarlama riski çok yüksek hasta grubunda adjuvan tedavide veya ileri evredeki hastalar�n tedavisinde ancak klinik çal��ma olarak uygulanabilmektedir. Bu tedavinin etkili olup olmad�� halen klinik çal��malarda ara�t�r�lmakta olup standart tedavilerden üstün oldu�u henüz gösterilememi�tir.

Biyolojik hedefleyici tedaviler:

Trastuzumab: c-erbB-2 olarak bilinen ve büyümeyi uyaran protein, normal meme hücrelerinin yüzeyinde az miktarlarda görülürken meme kanseri hücrelerinde daha çok olarak görülmektedir. Trastuzumab isimli ilaç, bu proteinin etkisini engellemektedir. Bu proteine a��r� miktarda sahip olan meme kanserleri, daha sald�rgan ve tedaviye daha dirençli seyredebilmektedir. Meme kanserli hastalar�n yakla��k olarak % 30’ unda bu protein kanser hücrelerinde bulunmaktad�r. Trastuzumab; meme kanseri hücrelerinin ço�almas�na neden olan c-erbB-2 proteinin etkilerini engelleyip, immun sistem olarak isimlendirilen savunma sisteminin kanser hücreleriyle mücadelesine yard�m ederek etkisini göstermektedir. Trastuzumab; günümüzde genel olarak c-erbB-2 pozitif ileri evre hastalarda standart olarak kullan�lmaktad�r. Tek ba��na veya di�er kemoterapi ilaçlar� ile birlikte kullan�lmaktad�r. Ayr�ca erken evre meme kanserlerinin adjuvan tedavisinde de oldukça iyi sonuçlar al�nmas� nedeni ile riskli hastalarda kemoterapiye eklenmektedir. Uzun süreli kullan�labilmektedir. Bu ilac�n �l�ml� derecede yan etkileri vard�r. En s�k olarak kar��la��lan yan etkiler; ate�, ü�üme-titreme, güçsüzlük, bulant�, kusma, öksürük, ishal ve kar�n a�r�s�d�r.

Bevacuzimab: Bu molekül, tümörün anjiyojenezisini uyararak damarlanmas�n� artt�ran büyüme faktörlerinin (VEGF) etkisini engelleyerek, tümörün damarlanmas�n� ve sonuç olarak beslenmesini bozmaktad�r. Yap�lan çal��malarda kemoterapi ilaçlar� ile birlikte kullan�lmalar�n�n, tek ba��na kullan�lmas�na göre daha etkili oldu�u gösterilmi�tir. Kemoterapi ilaçlar� ile birlikte kullan�lmalar� ve fazla say�da tümör gruplar�na etkili olabilmeleri nedeni ile avantajl�d�rlar. Yeni yap�lan faz 3 çal��mada, daha önceden tedavi almam�� ileri evre meme kanserli hastalar sadece kemoterapi ile kemoterapi+bevacuzimab kollar�na ayr�lm�� ve kombinasyon kolunun sonuçlar� daha iyi bulunmu�tur. Çal��ma sonuçlar�n�n olumlu olmas� nedeni ile ileri evre meme kanserinin tedavisinde kemoterapi ile beraber kullan�lmas� için onaylanmas� beklenmektedir.

Meme Kanseri Riskini Nas�l Azaltabiliriz?

Meme kanserinin görülme s�kl�� ülkemizde giderek artmaktad�r. Bunun en önemli nedenlerinden birisi, ortalama ya�am süresinin uzamas� ve meme kanserinin ileri ya�larda görülme s�kl��n�n belirgin artmas�d�r. Ülkemizde kad�nlar�n hayatlar� boyunca meme kanseri geli�me riski tam olarak bilinmemektedir. A.B.D.’ nde kad�nlarda bu oran yakla��k olarak %13 civar�ndad�r. Ülkemizde beklenen ortalama ya�am süresinin daha dü�ük olmas� nedeni ile tahminen bu oran�n %10’ dan daha dü�ük olmas� beklenmekte ve ilerleyen y�llarda bu oranda art�� olaca�� hesaplanmaktad�r. E�er bir kad�nda, meme kanserinin risk faktörlerinden biri veya birkaç� bulunuyorsa bu oran daha da fazla artmaktad�r. Günümüzde kanser ile sava�ta en önemli unsurlar�n kanserden korunma ve etkili tarama yöntemlerinin geli�tirilmesi oldu�u bilinmektedir. Bu nedenle bu konuda yo�un olarak toplumun bilinçlendirilmesine çal��lmaktad�r.

Meme kanserinin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte hastal�kla ili�kili oldu�u bilinen risk faktörleri vard�r. Risk faktörlerinin hastal��a yatk�nl�� artt�rmas� ki�iden ki�iye farkl�l�k göstermektedir. Meme kanserinden korunma ve tarama, bütün kad�nlar için gerekli olmakla birlikte özellikle risk faktörlerini ta��yan kad�nlarda ayr� bir önem kazanmaktad�r. Meme kanserinin risk faktörleri ve normal kad�nlara göre risk art��n�n derecesini k�saca �öyle s�ralayabiliriz:

Özellik Risk katsay�s�

Aile hikayesi

Menapoza girmemi� birinci derecede akraba 2-3

Menapoza girmi� birinci derecede akraba 1.5-2.5

Menapoza girmemi� birinci derece akrabada her iki memede kanser 9.5

Menapoza girmi� birinci derece akrabada her iki memede kanser 4

Anne ve k�zkarde�in her ikisinde meme kanseri 5-6

�kinci derece akraba 1-1.5

Meme hastal�� hikayesi

Proliferatif olmayan 1

Atipisiz proliferatif 1.6-1.9

Atipik hiperplazi 4-5

Atipik hiperplazi ve birinci derece akrabada meme kanseri 9-11

Lobüler insitu karsinom 7-10

Daha önceden meme kanseri geçirmi� olmak 4

MMG’ de meme dansitesinin yo�un olmas� 5

Hormonlarla ili�kili faktörler

Adetin erken ba�lamas� (12 ya�tan önce) 1.3

Menapoza geç girilmesi (55 ya�tan sonra) 1.5

�lk do�umun 30 ya��n üzerinde olmas� 1.9

Halen do�um kontrol hap� kullan�lmas� 1.24

Do�um kontrol hap�n�n 1-4 y�l önce kullan�lmas� 1.16

Do�um kontrol hap�n�n 5-9 y�l önce kullan�lmas� 1.07

Östrojen yerine koyma tedavisi 1.02-1.35

Radyasyona ba�l�

Daha önceden gö�üs bölgesine radyoterapi al�nmas� 3-12

(k�z çocuklar� ve genç kad�nlar)

Di�er faktörler

Alkol tüketilmesi 1.6

Menapoz sonras� a��r� kilolu olma 2

Yüksek sosyo-ekonomik düzeye sahip olma 2

Bu risk faktörlerine sahip olan kad�nlar ba�ta olmak üzere bütün kad�nlar�n, hayatlar� boyunca kar��la�abilecekleri en önemli kanser olan meme kanserinden korunmada ya�am ve beslenme al��kanl�klar�nda yap�labilecek de�i�iklikler meme kanseri riskinde azalma sa�layabilir. Özellikle beslenme ile ilgili olarak, bu konuda deneyimli bir Diyet Uzman�’ ndan yard�m al�nabilir.

Bu ara�t�rma yaz�s�nda al�nabilecek baz� önlemlerden bahsedece�iz.

ADET SÜRES�

12 ya��ndan önce adet görmeye ba�layanlarda meme kanseri riskinde küçük bir art�� olurken, ilk adetini daha geç görenlerde meme kanseri riski azalmaktad�r. Özellikle meme kanserli kad�nlar�n çocuklar� ba�ta olmak üzere bütün çocuklar�n ya� ve et temelli ‘fast food’ g�da tüketiminden ziyade meyve ve sebze gibi bitkisel g�dalardan zengin beslenme al��kanl�� elde edilmesi hem �i�manl�k (ve ili�kili hastal�klar) hem de meme kanserine kar�� yararl� olabilir. Bitkisel g�dadan zengin beslenen k�z çocuklar�nda ilk adet daha geç görülmektedir. Bu da meme kanseri riskinde azalmay� sa�lamaktad�r.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221. de Ritter CM, Am J Clin Nutr 1991;54:805-813.

ALKOL

Bir çok epidemiyolojik çal��mada alkol tüketiminin menapoz öncesi veya sonras� kad�nlarda meme kanseri riskini artt�rd�� gösterilmi�tir. Risk art�� tüketilen alkolün miktar� ile do�ru orant�l�d�r. Günde 60 gram alkol tüketilmesi (yakla��k 2-5 kadeh/gün) riskte belirgin art��a neden olmaktad�r. Sonraki her 10 gram alkol (yakla��k 0.75-1 kadeh) riskte %9 ek art��a neden olmaktad�r. Hiç alkol kullan�lmamas� önerilmekle birlikte, e�er ki�i alkol almaya devam edecekse; al�nan alkol miktar�n�n s�n�rland�r�lmas� ve �arap gibi alkol oran� dü�ük içkilerin tüketilmesi önerilmektedir. Alkol tüketilmesi ile vücutta kanser geli�imine neden olabilecek olaylar zinciri ba�lamaktad�r. Menapoz öncesi kad�nlarda ise özellikle adetin yumurtlama döneminde al�nan alkolün östrojen düzeylerinde belirgin art��a neden olmas� nedeni ile bu dönemde yo�un alkol tüketilmemesi gereklidir. Menapoz sonras� dönemde ise alkol tüketimi do�rudan östrojen düzeylerini artt�rmaktad�r. Ayr�ca alkol tüketilmesi ba��kl�k sistemi ile beslenmeyi bozmakta, vitamin (A, D, E, B6, B12, folat) ve mineral (selenyum) eksikli�ine neden olarak vücudun kanserin geli�mesine kar�� sava�mas�n� bozmaktad�r. Özellikle menapoza girdikten sonra alkol tüketen kad�nlarda folat al�m�n�n artt�r�lmas�n�n, artm�� meme kanseri riskini azaltabilece�i dü�ünülmektedir.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

A�IRI K�LOLU OLMA

A��r� kilolu olma, menapoz sonras� dönemde meme kanseri riskini artt�rmaktad�r. Özellikle bel bölgesinde ya� depolanmas� daha fazla olanlarda bu risk art�� daha belirgindir. Menapoz sonras�nda her 5 kilogram fazlal�k, riskte %8’ lik art��a neden olmaktad�r. Menapoz öncesi dönemde ise ilginç olarak a��r� kilolu olman�n meme kanseri riskini artt�rmad�� gösterilmi�tir. Genç k�zl�kta fazla kilo alman�n da meme kanseri riskini artt�rd�� gösterilmi�tir. Menapozda yumurtal�klar�n i�levleri durur ve östrojen üretimi yapmazlar. Menapoz sonras� östrojenin ana üretim yeri ya� dokusunda olmaktad�r. Bu nedenle a��r� kilolu olanlarda östrojen üretimi daha fazla olmaktad�r. Bu da meme kanseri riskini artt�rmaktad�r.

A��r� kilonun bir çok kanser riskini artt�rmas� yan� s�ra �eker hastal��, tansiyon yüksekli�i, kalp ve damar hastal�� gibi bir çok hastal��a neden oldu�u için ideal kiloya sahip olmak için çocukluktan itibaren ya�am al��kanl�klar�n�n gözden geçirilmesi ve yeniden düzenlenmesi gereklidir.

Kaynaklar: Suzuki R, International Journal of Cancer; Early online publication April 27. DOI: 10.1002/ijc.22034. Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

D�YET

Al�nan diyette çe�itli karsinojenler ve antikarsinojenler bulunmaktad�r. K�rm�z� et tüketimi meme kanseri riskini belirgin artt�rmamaktad�r. Fakat, iyi pi�irilmi� k�rm�z� et tüketiminin meme, kal�nbarsak ve mide kanseri riskinde art�� ile ili�kili oldu�u gösterilmi�tir. Buna etin pi�irilmesinde uygulanan i�lemler esnas�nda olu�an karsinojenlerin neden oldu�u dü�ünülmektedir. Ülkemizde de daha çok tercih edilen etin iyi pi�irilmi� olarak tüketilmesi nedeni ile bu tüketim al��kanl��n�n de�i�tirilmesi gereklidir. Bal�k ve tavuk pi�irilmesi, k�rm�z� ete göre daha kolay olmas� ve a��r� pi�irmenin gerekmemesi nedeni ile karsinojen olu�umu daha az olmaktad�r. Bu nedenle beyaz et tüketimi tercih edilmelidir. K�rm�z� etin pi�irilmesinde karsinojenlerin olu�umunu azaltmak için ince biftek tarz� dilimlendikten sonra ya�s�z kuru zeminde ortas�n�n fazla pi�mesini beklemeden h�zl�ca pi�irilmelidir. Daha büyük parçalar�n pi�irilmesinde ise önce migrodalga f�r�nda dü�ük �s�da pi�irilir ve karsinojenleri içeren suyu süzülür. Sonras�nda �zgarada d�� kahverengile�ince daha fazla pi�irilmeden yemek için servis yap�labilir. Böylelikle k�rm�z� ette karsinojen olu�umu azalt�labilir. Hamburgerlerin ço�unlukla ince olmas� ve h�zl� pi�irilme yöntemlerinin uygulanmas� nedeni ile yüksek miktarda karsinojen içermemektedir.

Diyetle a��r� miktarda ya� al�nmas� ile meme kanseri riski aras�ndaki ili�ki kar��kt�r. Enerji al�m�nda fazlal�k olan ve bu fazlal�� karbonhidrat yerine ya�lardan kar��layanlarda meme kanseri riskinin hafif artt�� gösterilmi�tir. Özellikle k�rm�z� et kaynakl� ya� tüketimi olanlarda ve menapoz öncesi dönemde yüksek oranda ya� içeren süt ürünlerini kullanan kad�nlarda meme kanseri riskinin artt�� gösterilmi�tir. Tekli doymam�� ya�lar�n (soya ya��, zeytinya��, f�nd�k ya�� gibi) tüketilmesinin ise meme kanseri riskinde hafif bir azalma sa�lad�� saptanm��t�r. Ek olarak Omega-3 isimli ya� asiti de meme kanseri geli�me riskini azaltmaktad�r. Diyetle al�nan a��r� miktarda ya� meme kanseri riskinde belirgin art��a yol açmasa da, �i�manl��a neden olmaktad�r. Bu da çe�itli kanser ve kalp- damar hastal��n�n geli�imine neden olmaktad�r. Hayvansal kaynakl� olanlar ba�ta olmak üzere yüksek ya� içeren g�da tüketiminin azalt�lmas� önerilmektedir. Yeni yap�lan bir çal��mada menapoza girdikten sonra çok dü�ük ya� ve yüksek oranda lifli g�da içeren diyetin yan� s�ra günlük egzersiz yap�lmas�n�n meme kanseri riskini azaltabilece�i ileri sürülmü�tür.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221. Valentova K, Cell Biol Toxicol 2006;22:91-99. Yoshikawa M, Chem Pharm Bull (Tokyo) 2000;48:1039-1044. Barnard RJ, Nutr Cancer 2006;55(1):28-34.

DO�UM

Hiç do�um yapmayan kad�nlarda veya ilk çocu�unu 30 ya��ndan sonra yapanlarda meme kanseri riskinde hafif bir art�� görülmektedir. Özellikle ilk do�umunu 20 ya��ndan önce yapanlarda ve birden fazla do�um yapanlarda meme kanseri riski, hiç do�um yapmayan kad�nlara göre %50 daha azd�r. �lginç olarak ilk do�umunu 35 ya��n üzerinde yapan kad�nlarda meme kanseri riski, hiç do�um yapmayan kad�nlardan daha yüksek bulunmu�tur. Bu nedenle do�um ya�� daha erken planlanabilir.

Dü�ük yap�lmas� ile ili�kili çal��malarda kendili�inden bir dü�ük yap�lmas�n�n meme kanseri riskini artt�rmad��, 2 veya daha fazla dü�ük yap�lmas�n�n meme kanseri riskini hafif artt�rd�� saptanm��t�r. Kendili�inden olan dü�üklerde hormonal dengesizlik olabilece�inden ara�t�r�lmas� gereklidir. Ayr�ca iste�e ba�l� dü�ük yap�lmas� meme kanseri riskini artt�rmamaktad�r.

Kaynaklar: Reeves G, International Journal of Cancer. 2006. Early online publication April 27, 2006. DOI: 10.1002/ijc.22001.Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

DO�UM KONTROL HAPLARI (DKH)

Yap�lan çal��malarda DKH kullan�lmas�n�n meme kanseri riskini artt�rd�� gösterilmi�tir. Bu risk art�� özellikle halen DKH kullanan kad�nlarda daha belirgin olmaktad�r (%24 daha fazla). Genç ya�ta ve özellikle de 20 ya� alt�nda DKH kullanan kad�nlarda daha ya�l� kad�nlara göre meme kanseri riski art��n�n daha fazla oldu�u gösterilmi�tir. Ayr�ca 5 y�ldan daha uzun süre DKH kullanan kad�nlarda da riskin daha fazla oldu�u gözlenmi�tir. Meme kanseri risk art�� DKH’ n�n kesilmesinden sonra 10 y�l süre içinde normal risk düzeylerine inmektedir. Sonuç olarak, özellikle risk faktörü ta��yan kad�nlarda ba�ka bir do�um kontrolü yönteminin seçilmesi önerilmelidir.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

EGZERS�Z

Düzenli yap�lan egzersizin meme kanserine kar�� koruyucu oldu�u gösterilmi�tir. Egzersiz, östrojen hormonunun düzeylerini azaltarak, vücut ya� oran�n� dü�ürerek, ba��kl�k sistemi ile antioksidan savunma sistemini iyile�tirerek ve hücre ço�almas�n� uyaran baz� hormonlar�n etkisini azaltarak meme kanseri riskini azaltmaktad�r. Ayr�ca egzersiz, k�z çocuklar�nda ilk adetin görülmesini geciktirerek ek yarar sa�lamaktad�r. 12-24 ya� grubunda düzenli egzersiz yap�lmaya ba�lanmas�n�n meme kanseri riskini %20 azaltt�� gösterilmi�tir. Adolesan dönemde e�lenceli fiziksel aktivitede her bir saatlik art��, meme kanseri riskinde ek %3’ lük azalma sa�lamaktad�r. Eri�kinlerde ideal egzersiz olarak, haftada be� gün yar�m�ar saatlik tempolu yürüyü� yeterli olmaktad�r. Egzersizin ayr�ca kemoterapi alan meme kanserli hastalarda ba��kl�k sistemini kuvvetlendirdi�i gösterilmi�tir.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

EMZ�RMEK

Uzun süreli emzirmenin, meme kanserine kar�� koruyucu oldu�u gösterilmi�tir. Her 12 ayl�k emzirme süresine kar��l�k meme kanseri riski %4.3 azalmaktad�r. Ayr�ca her bir do�um meme kanseri riskini %7 azaltmaktad�r.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

MEME PROTEZ� TAKILMASI

Yap�lan çal��malarda meme protezi tak�lmas�n�n meme kanseri riskini artt�rmad�� saptanm��t�r. Fakat, özellikle yüksek riskli kad�nlarda meme kanserinin muayene bulgular�n� gizleyebilmekte ve mamografide görüntü kalitesini etkileyebilmektedir. Ayr�ca mamografi tetkikinin yap�lma süresi uzayabilir ve ki�iye daha fazla rahats�zl�k verebilir (iyi görüntü elde edilmesi için mamografi esnas�nda meme s�k��t�r�lmaktad�r). Yüksek meme kanseri riskine sahip olup meme protezi takt�rmak isteyen kad�nlar�n i�lemden önce hekimleri ile bu konuda detayl� görü�me yapmalar� ve gerekirse e�zamanl� koruyucu ciltalt� mastektomi yöntemi uygulanarak meme dokusunun tamam�na yak�n�n�n ç�kar�lmas� önerilebilir.

MESLEK

Hem�irelerde yap�lan büyük bir çal��mada, ayda en az 3 gece vardiyas�nda çal��an ve bu �ekilde gece vardiyas� 30 y�ldan daha fazla süren kad�nlarda, standart gündüz vardiyas�nda çal��an kad�nlara göre meme kanseri riskinin %40 artt�� gösterilmi�tir. Ba�ka bir çal��mada da gece vardiyas�n� kuvvetli ��k bulunan ortamlarda yapan kad�nlarda da meme kanseri riskinin artt�� saptanm��t�r; fakat, gece vardiyas�n�n ço�unlukla endüstrile�mi� ileri toplumlarda daha fazla olmas� nedeni ile risk art��n� tart��mal� k�lmaktad�r. Bu çal��malarda gece çal��man�n, meme kanseri riskini artt�rmas�n�n aç�klamas� olarak melatonin hormon düzeylerinin de�i�mesi olarak aç�klanmaktad�r. Melatonin hormonu, gece karanl��nda en yüksek düzeye ç�karken, gündüz ayd�nl��nda en dü�ük düzeye inmektedir. Yap�lan di�er çal��malarda da melatonin hormon düzeyleri yüksek olanlarda meme kanseri riskinin %40 daha az oldu�u gösterilmi�tir. Yine uzun mesafe uçu�lar�nda görevli kad�n havayolu personelinde de gece çal��mas� olmas� nedeni ile benzer risk art�� olabilmektedir. Melatonin hormonu, ba��kl�k sistemini düzenlemekte, antioksidan özellik göstermekte ve baz� kanser hücrelerinin ço�almas�n� engellemektedir. Bu nedenle özellikle riskli kad�nlar�n, meslek seçimlerinde gece vardiyas� olmayan, normal uyku düzeninin bozulmayaca�� meslekleri dü�ünmeleri yararl� olabilir. Ayr�ca gece uykusunda yatak odas�nda 60-Hz manyetik alana maruz kalanlarda da melatonin hormon düzeyinde azalma saptanmas� nedeni ile meme kanseri gibi endokrin kanserlerin geli�me riskinde art��a neden olabilece�inden endi�e edilmektedir. Bu nedenle ev içindeki manyetik kirlenmeye dikkat edilmeli ve gece dinlenme esnas�nda bütün elektronik cihazlar kapat�lmal�, istirahat edilen ortamda ��k kapal� olmal�d�r.

Kaynaklar: Davis S, Cancer Causes Control 2006;17:539-545. Sanchez-Barcelo EJ, Endocrine Related Cancer 2003; 10:153-159.Hansen J, Cancer Causes Control 2006;17:531-537. Bartsch C, Cancer Causes Control 2006;17:559-571.

ÖSTROJEN YER�NE KOYMA TEDAV�S� (ÖYT)

ÖYT tedavisi, menopoz sonras� eksik olan östrojenin d��ar�dan hastaya verilmesi ile yap�lmaktad�r. ÖYT’ nin kullan�m süresi ve progestin grubuna dahil hormonlarla birlikte kullan�lmas�na göre risk art�� de�i�mektedir. Kullanma süresi artt�kça veya progestinlerle beraber kullan�ld��nda meme kanseri riski daha da artmaktad�r. ÖYT’ nin kesilmesinden 5 y�l sonra meme kanserinin geli�mesi riski normal toplum düzeyine inmektedir. Yerine koyma tedavisi, kalp hastal�klar� riskinde ve kemik k�r�lmas� riskinde azalma yaparak belirgin yarar göstermektedir. Özellikle meme kanseri için risk faktörü ta��yan kad�nlarda ÖYT verilmesinin meme kanseri geli�me riskini daha da artt�rabilece�inden dikkat edilmelidir.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

S�GARA �Ç�LMES�

Sigara içilmesi ve meme kanseri riski aras�ndaki ili�ki tam net de�ildir. Baz� çal��malarda uzun süreli sigara içilmesi, pasif içicilik veya ilk gebelik öncesi sigara içicili�i olmas�n�n meme kanseri riskini artt�rd�� saptanm��t�r. Meme kanseri riski- sigara ili�kisi tart��mal� olsa da, sigaran�n akci�er ve kal�nbarsak gibi di�er kanserlerin geli�imi, kalp-dola��m sistemi ve solunum sistemi üzerine a��r etkilerinin oldu�u, ayr�ca kanser tan�s�ndan sonra uygulanacak tedavilerin etkinli�ini bozdu�u ve dirençli kanser geli�imi ile ili�kili oldu�u unutulmamal�d�r. Bu nedenle sigaran�n kesinlikle içilmemesi gereklidir.

Kaynaklar: Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221.

SÜT VE SÜT ÜRÜNLER�N�N TÜKET�LMES�

Yap�lan çal��malarda süt ve süt ürünlerinin ya�, böcek ilaçlar� gibi karsinojenleri veya IGF-I gibi büyüme faktörlerini içermesi nedeni ile meme kanserinin görülme riskini artt�rmas�ndan endi�e edilmektedir. Bu nedenle yap�lan epidemiyolojik çal��malar�n genel de�erlendirilmesinde meme kanseri riskinin artmad�� saptanm��t�r. Bunun nedeni olarak da süt ve süt ürünlerinde ayn� zamanda meme kanserine kar�� koruyucu olan kalsiyum ve D vitamini ile konjuge linoleik asitin bulunmas�na ba�l� risk dengelenmesinin oldu�u ileri sürülmü�tür. Fakat özellikle ya� oran� dü�ük süt ve süt ürünlerinin tüketilmesi, menapoz sonras� dönemde de kalsiyum ihtiyac�n�n yo�un süt tüketimi yerine k�smen d��ar�dan kalsiyum verilerek kar��lanmas� önerilmektedir.

Kaynaklar: Moorman PG, Am J Clin Nutr 2004;80:5-14.

SÜTYEN G�Y�LMES�

Hakk�nda en çok spekülasyon yap�lan konulardan birisidir. T�p literatürüne bakt��m�zda bu konuda hiç bir bilimsel çal��ma bulunmamaktad�r. 1991-1993 y�llar� aras�nda A.B.D.’ nde 4.730 kad�nda yap�lan ve sonuçlar� kitap olarak bas�lan bir ara�t�rmada sütyen giyilmesinin meme kanseri riskini artt�rd��, özellikle hiç giymeyenlerde veya günde 12 saatten daha az giyenlerde bu riskin belirgin �ekilde daha az oldu�u ileri sürülmü�tür. Sütyen kullanma oran�n�n çok dü�ük olan Asyal�larda meme kanseri riskinin, sütyen giyme oran�n�n daha yüksek oldu�u Bat�l� toplumlara göre daha az görülmesinin bu sonuçlar�n� destekledi�ini ileri sürmü�lerdir. Fakat bilimsel olarak bu toplumlar aras�nda meyve- sebze tüketimi, soya ürünlerinin tüketimi, k�rm�z� et tüketimi, hayvansal ya� tüketimi, alkol tüketimi, �i�manl�k ve egzersiz gibi meme kanseri riskini etkileyen faktörlerin oldukça farkl� olmas� nedeni ile meme kanserinin Asyal�larda daha az görülmesinin alt�nda daha çok bunlar�n yatt��na inan�lmaktad�r. Bilimsel literatürde sütyen giyilmesi ve meme kanseri riski aras�ndaki ili�kiyi ara�t�ran bir çal��ma olmamas�, bu konuda bilimsel olarak tart��mal� sonuçlar� olan bir ara�t�rma yaz�s�n�n olmas� kafalar� kar��t�rmaktad�r. Bu ara�t�rmada da günde 12 saatten daha az sütyen giyilmesinin de hiç giyilmemesine yak�n oranda meme kanseri riskini azaltt��n�n gösterilmesi nedeni ile hiç sütyen giyilmemesinden ziyade günde 12 saatten daha az sütyen giyilmesi önerilebilir.

Kaynaklar: Sydney Ross Singer and Soma Grismaijer, Dressed to Kill, Avery Press, 1995.

ULTRAV�YOLE KORUYUCU VE KOZMET�K ÜRÜNLER

Ultraviyole (UV- güne�ten koruyucu faktörler) koruyucu krem veya losyonlar, son y�llarda yo�un olarak kullan�lmaya ba�lanm��t�r. Yap�lan çal��malarda insan topluluklar�na yak�n su kaynaklar�nda, bal�klarda, bunlar� kullanan insanlar�n idrar�nda ve sütünde UV koruyucu kimyasallar�n bulundu�u gösterilmi�tir. Baz� UV koruyucu losyonlardaki aktif maddelerin di�ilik hormonu östrojene benzeyen etkilerinin oldu�u bir çok çal��mada gösterilmi�tir. Östrojen ise meme kanserinin geli�iminde rol oynayan en önemli faktörlerden birisidir. Bu losyonlar�n uzun süreli kullan�lmas� ile meme dokusunda östrojenik uyar�ma ba�l� kanser geli�mesi ile ili�kili endi�eler bulunmaktad�r. Fakat, bu konudaki çal��malar�n laboratuar ortam�nda kanser hücre hatlar�nda ve deney hayvanlar�nda yap�lm�� olmas� nedeni ile insanlarda tam etkileri bilinmemektedir. Bununla birlikte, özellikle yüksek risk ta��yan kad�nlar�n, östrojenik etkisi olmayan veya daha zay�f olan losyonlar� tercih etmeleri yararl� olabilir. Yaz mevsiminde güne�lenmeye ek olarak solaryuma girilmesi, UV koruyucular�na maruziyet süresini artt�raca�� için yüksek risk ta��yan kad�nlarda sak�ncal� olabilir.

Ayr�ca deodorant gibi kozmetik ürünler içinde koruyucu madde olarak bulunan ‘paraben’ isimli kimyasal maddenin östrojenik etkisi oldu�u, insan meme kanseri dokusunda tespit edildi�i bir çal��mada gösterilmi� ve meme kanseri geli�me riski ile ili�kili olabilece�i ileri sürülmü�tür. Fakat bu kimyasal maddelerin uzun süreli kullan�mlar�n�n emniyetli oldu�u, meme kanseri riskinde art��a neden olabilecek seviyelerde etkinli�e ula�mad��n� ileri süren çal��malar da bulunmaktad�r. Bu nedenle kozmetik ürünlerin hiç kullan�lmamas�ndan ziyade yo�un �ekilde geli�i güzel kullan�lmamas� daha yararl� olabilir. Ayr�ca kullan�lacak kozmetik ürünlerin kaliteli ve güvenilir olmas�na dikkat edilmelidir.

Kaynaklar: Heneweer M, Toxicology and Applied Pharmacology 2005;208:170-177. Schlumpf M, Environ Health Perspect 2001;109:239-244. Schreurs R, Toxicological Sciences 2005;83:264-272. Schlumpf M, Toxicology 2004;205:113-122. Harvey PW, Best Practice & Research Clinical Endocrinology & Metabolism 2006;20:145-165, Golden R, Crit Rev Toxic 2005;35:435-458. Harvey PW, J Appl Toxic 2003;23:285-288.

V�TAM�NLER

Yap�lan çal��malarda antioksidan A vitamini ve öncülü (beta karoten), C vitamini ve E vitaminin meme kanserine kar�� koruyucu oldu�u gösterilmi�tir. Memede kanser geli�mesinde östrojen metabolizmas� esnas�nda olu�an reaktif oksijen gruplar�n�n mitokondri DNA’ s�n� oksidatif hasara u�ratmas�n�n temel rol oynad��na inan�lmaktad�r. A, C ve E vitamini gibi antioksidan vitaminler bu hasarlanmay� önleyerek meme kanseri geli�mesini önlemektedir. Bu vitaminlerin öncelikli olarak do�al kaynaklardan al�nmas�, al�nam�yorsa veya yetersiz al�n�yorsa d��ar�dan destek olarak verilmesi meme kanseri riskini ta��yan kad�nlarda riski azaltmada yararl� olabilir.

Yap�lan çal��malarda D vitamini eksikli�inin de meme kanseri riskini artt�rd��n� göstermi�tir. D vitami, hücrelerin fark�l�la�mas�n� düzenleme ve kanserle�me sürecini engelleme yolu ile etkili olmaktad�r. D vitaminin

en önemli kaynaklar� UV-B ��n� ile ciltte sentezlenmesi, besinlerle al�nmas� veya d��ar�dan destek olarak verilmesidir. Çocukluktan itibaren güne� ��nlar�ndan yararlanan veya i�i d�� ve güne�li mekanlarda olanlarda, D vitamininden zengin beslenenlerde meme kanseri riskinin azald�� (%40-50) saptanm��t�r. Ayr�ca 25-hidroksi vitamin D düzeyi 52 nanogram/ml üstünde olanlarda meme kanseri riski %50 daha az bulunmu�tur. Bu nedenle baz� ara�t�rmac�lar günde en az 1000 IU D vitamini al�nmas�n� önermektedirler. Böylelikle günlük hayatta gerekli olan güne� ��na maruz kalma ihtiyac� kar��lanmaktad�r. Yap�lan ba�ka bir çal��mada da menapoz öncesi dönemde kalsiyum ve D vitamini al�nmas�n�n meme dansitesini azaltt��, menapoz sonras� kad�nlarda ise böyle bir etkinin olmad�� saptanm��t�r. Meme dansitesinin yüksek olmas� meme kanseri riskini artt�rmaktad�r. Bu sonuçlar özellikle genç kad�nlarda yeterli miktarda D vitamini ve kalsiyum al�nmas�n�n meme kanserine kar�� ek koruma sa�layabilece�ini dü�ündürmektedir. Cilt rengi koyu olanlarda, ya�l�larda ve �i�manlarda serum D vitamini düzeyleri daha dü�ük olmas� nedeni ile D vitamini ihtiyaçlar� daha fazlad�r. Ciltte hafif pembele�meye neden olacak kadar UV-B ��n�na maruz kalma, a��zdan 20.000 Ü D vitamini al�nmas� kadar D vitamini olu�mas�na neden olmaktad�r. Bu doz, 50 ya� alt�nda insanlar için gerekli günlük RDA dozunun 100 kat üzerindedir. Yeterli derecede güne� �� alma meme kanserinden korunmada yard�mc� faktörlerden birisidir. Yeni tamamlanan bir çal��mada menapoz sonras� 50-79 ya� aras�nda kalsiyum ve D vitamininin d��ar�dan destek olarak verilmesinin meme kanseri riskini azaltmad�� saptanm��t�r. Fakat, çal��mada sonuçlar� etkileyebilecek baz� sorunlar olmas�, verilen D vitamini ve kalsiyum miktar�n�n yeterli olup olmad��n�n bilinmemesi ve sadece sadece 50 ya� üzerindeki kad�nlar� kapsamas� ele�tirilmi�tir.

Kaynaklar: Kim KN, Journal of Nutritional Biochemistry 2006;17:454-462. Lee HJ, Biochemical Pharmacology 2006;article in press. Giovannucci E, Cancer Causes and Control 2005;16:83-95. Heisler T, Journal of Surgical Research 2000;91:9-14. Berube S, Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2005;14:1653-9. Veronesi U, Lancet 2005; 365:1727-1741. Dumitrescu RG, J Cell Mol Med 2005;9: 208-221. Chlebowski RT, Proceedings from the 42nd annual meeting of the American Society of Clinical Oncology. Atlanta, Ga. June 2006. Abstract # LBA6.